De geschiedenis van Voorschoten in vogelvlucht
Het dorp Voorschoten is ontstaan op een oude, langgerekte zandwal parallel aan de huidige duinen. Dit gebied wordt al duizenden jaren bewoond. Bodemvondsten tonen aan dat er, waar nu wijk Boschgeest is, al 2000 jaar v. Chr. een nederzetting was van jagerverzamelaars. In 930 wordt hiervan melding gemaakt onder de naam Foreschate.
Voorschoten, dat vroeger in een landelijke omgeving lag, is nu vooral een forensenplaats nabij universiteitsstad Leiden en regeringsstad Den Haag. Het telt 102 rijksmonumenten, alle uniek op zich, zoals dorpsboerderij Molenlaan 5, in oorsprong een voor Rijnland kenmerkende langhuisboerderij met een rechthoekig grondplan. Dit toonbeeld van Hollands erfgoed is tijdens Open Monumentendag (2e weekend in september) publiek toegankelijk. De boerderij stamt uit circa 1580 en ligt achter de oude dorpskerk.
Vanuit de fraaie toren kan men het carillon sereen horen klinken:
Dat was in de turbulente Tachtigjarige oorlog tegen de Spaanse overheersing (1568-1648): De Tachtigjarige Oorlog – Opstand in de Nederlanden
Voorschoten lag aan een belangrijke handelsroute en was daarom voor de Spanjaarden van strategisch belang bij hun beleg van Leiden. Het landgoed Huis Ter Wadding bij de Rijn, waar deze doorwaadbaar was, fungeerde voor hen als bolwerk en de dorpskerk als munitiedepot. Dankzij de Watergeuzen stonden de polders bij Leiden onder water en was de stad in 1574 ontzet: LEIDENS BELEG EN ONTZET
Toch wisten de Spanjolen in hun bolwerk Voorschoten nog weken stand te houden. Toen zij tenslotte gedwongen waren zich terug Tekening: C.E. van Winter, 1786 te trekken, bliezen ze de dorpskerk en de daar opgeslagen munitie op! Eerst tussen 1955-’58 is de markante toren in oude glorie hersteld. Terwijl de Spanjolen werden verdreven, bleven enkelen in de Nederlanden achter, ook in Voorschoten. Naar verluidt, heeft ene familie Van Toledo de bewuste dorpsboerderij, gelegen aan de toenmalige Kercksloot gedurende enige generaties bewoond.
Voorhuis, kelders, keuken, opkamer, gelagkamer en schouwen
Tot ver in de 19e eeuw had de dorpsboerderij een riet gedekt dak.
Tijdens de eerste restauratie in 1973 kwamen resten van dat riet vanonder het zink op de topgevel tevoorschijn. Het voorste gedeelte bestond uit een voorhuis (entreehal; zie foto), waarin een eiken trappenhuis naar de onderkelderde opkamer met schouw liep.
In het oorspronkelijke metselwerk van de muren in het voorhuis werden sporen aangetroffen die erop duiden, dat er op die plek een trappenhuis gestaan heeft.
Eeuwenlang werd de koele kelder onder de opkamer gebruikt om er de koemelk op te slaan. Eind 19e eeuw besloten de bewoners om van de gewelfde kelder en de opkamer één gelijkvloers vertrek te maken en hebben toen beide ruimtes gesloopt.
Nu is de oorspronkelijke kelder weer terug gerestaureerd, zij het zonder gewelf. Dit is om praktische redenen achterwege gelaten, nu de kelder de functie zou krijgen van een ruime, gezellige keuken.
Via het voorhuis met zijn oorspronkelijke 400 jaar oude plavuizen komt men ook nu nog in het tussenhuis terecht, waar in de voorbije eeuwen het dagelijkse leven plaatsvond.
In de forse schouw, die ooit waarschijnlijk met de zijgevel was verankerd, werd het eten bereid. In die tijd gebruikten de bewoners de toenmalige, originele robuuste schoorsteen op de zolder als een rookkast. Een smeedijzeren deur verschafte er toegang toe.
Links van de schouw bevond zich een onderkelderde dubbele bedstede (een voor de ouders en een voor hun kinderen). De kelder onder deze bedsteden verbond toen de voorste kelder met die van het achterhuis.
Zo was dit tussenhuis, volgens overlevering van de toenmalige bewoners Verhoog, nog De gelagkamer met links een deel van het klompenhok tot aan 1940 in gebruik.
Bij onderzoek tijdens de restauratie in 1973 werden sporen hiervan inderdaad ook gevonden.
Omstreeks 1750 werd de stal aan de achterzijde vervangen door een forse aanbouw, tevens voorzien van een grote bierkelder en daarboven een gelagkamer met fraaie schouw en apart klompenhok (zie foto hierboven).
In deze “salon” kwamen de boeren uit de wijde omtrek na de zondagse eredienst tezamen om er hun zaken en handel te bespreken bij koffie met een neut. Via het klompenhok, waar de boeren eerst hun klompen plachten uit te doen, betraden ze de gelagkamer.
Biersteeckerije en Molenaarswoning
De dorpsboerderij stond al vroeg in de 17e eeuw bekend als “Biersteeckerije (bieropslagplaats) op de aanslagh van de Kercksloot”. De biersteker, ook molenaar, graanhandelaar en marktschipper, onderhield al sinds die tijd via deze sloot en de Vliet een veerdienst op Leiden, Delft en Rotterdam.
Zijn veerboot vertrok pal voor de “Biersteeckerije”. Thema 2019 van Open Monumentendag: “Plekken van Plezier”. Dus kwam Brouwerij Voorschoten met een unieke editie van speciaalbier:
Trots op ons bier voor Voorschoten! BROUWERIJ CAVÉ
BIERSTEECKERIJE PALE ALE
en een proeverij in de historische bierkelder.
Korenmolen aan de Vliet
In 1739 verkreeg ene Ary van Toledo het eigendom van de korenmolen, die aan het eind van de Molenlaan (Kercksloot) bij de Vliet stond. Hij gaf aan zijn molen de naam “Oranye Boom”.
Maar deze kenmerkende molen is in 1938 helaas afgebroken, omdat er toen kennelijk geen werk meer voor was.
Zie: Molendatabase
De Vliet met Knipmolen (1814), de enige molen die Voorschoten nog rijk is.
Opmerkelijk is, dat dorpsboerderij Molenlaan 5 nog tot in het begin van de 20e eeuw ook als ambtswoning van de molenaar fungeerde.
De voorlaatste eigenaar van de dorpsboerderij was zowel veeboer als veehandelaar en gedurende WOII tevens noodslachter. Dit werk deed hij vanuit het nabijgelegen historische gebouwtje. Maar dit markante pandje is in 1975 afgebroken om plaats te maken voor nieuwbouw woningen.
Historische paardenmarkt
Voorschoten had in het begin van de 13e eeuw al een jaarmarkt. De oudste vermelding dateert uit 1204. Volgens geschiedschrijver Melis Stoke, tevens secretaris van graaf Floris V, leverde de markt paarden en andere zaken aan Lodewijk II, graaf van Loon.
In 1282 verleende Floris V marktrechten aan Voorschoten. Al sinds 1812 is de 28e juli de vaste dag (zondagen uitgezonderd) voor de paardenmarkt, wat samenhangt met het einde van de hooimaand.
Deze paardenmarkt, een van de oudste van het land, had toentertijd in economisch opzicht een belangrijke functie. Deze is gaandeweg veranderd in een toeristische folklore. Waar vroeger de veerboot lag aangemeerd, worden nu in alle vroegte de paarden aangevoerd:
Het door tegelbakkerij Albarello in Friesland vervaardigde tegeltableau (zie foto hieronder) in de stijl van de 18e eeuw, te zien in het voorhuis van de dorpsboerderij, herinnert aan de vroegere levendige handel op de lommerrijke Voorstraat.
Kom zelf maar eens kijken in het “voorhuis” van deze charmante dorpsboerderij.
Beeldbepalende dorpsboerderij behouden
In de jaren ’60 van de vorige eeuw was dorpsboerderij Molenlaan 5 ernstig in verval geraakt. Ten einde dit karakteristieke cultureel erfgoed te behouden, werd het 2 mei 1968 op de lijst van rijksmonumenten geregistreerd. Zodoende kreeg deze dorpsboerderij een beschermde status.
Zie 38001: Lijst van rijksmonumenten in Voorschoten
Op initiatief van Clemens en Marianne Olsthoorn, de eigenaars van 1973 tot 2022, heeft het pand diverse grote restauraties ondergaan. Bij de laatste tussen 2005 en 2007 is onder meer de kap geheel vernieuwd. In het begin hebben zij De toestand in de jaren ‘60 veel zelf gedaan, waaronder afbikken van de eeuwenoude plavuizen, tegels, handvorm bakstenen en het uitgraven van de van de koelkelder.
Voortdurend stellen de Olsthoorns zich ten doel om deze voor het dorp Voorschoten beeldbepalende dorpsboerderij effectief te behoeden voor verval door het pand in authentieke toestand te herstellen en houden.
Overal zijn verfijnde details te zien, zoals handgemaakte deuren met oorspronkelijke gehengen en gesmede klinkstellen, balkenplafonds met geprofileerde consoles, antieke tegels en koperen wand- en kroonluchters. Met het ambachtelijke en stijlvolle schilderwerk draagt dit alles bij aan de historische sfeer van weleer.
Door hun inzet is een karakteristiek dorpsmonument behouden. Een wereldse ambiance, zeker. En toch, stel u voor hier muziek te horen, zoals uitgevoerd door
EGIDIUS:
en toegelicht:
